Kontrakt Klimatyczny dla Krakowa: drastyczna transformacja za wszelką cenę

9 września 2021 roku Komisja Europejska w ramach programu „Horyzont Europa” uruchomiła misję stworzenia do końca obecnej dekady neutralnych dla klimatu, „odpornych” i „inteligentnych miast”. W kwietniu 2022 r. wybrano do eksperymentalnego programu 100 kandydatów – pionierów, pośród których znalazły się: Kraków, Warszawa, Łódź, Rzeszów i Wrocław. Miały one przygotować „kontrakty klimatyczne”, czyli ogólne plany osiągnięcia neutralności klimatycznej w takich sektorach, jak: energia, budownictwo, gospodarka odpadami i transport wraz z powiązanymi planami inwestycyjnymi.

We wrześniu 2024 r. minister klimatu Paulina Hennig-Kloska podpisała listy poparcia dla „Kontraktu klimatycznego dla Krakowa” oraz memorandum w sprawie współpracy przy wdrażaniu Miejskich Kontraktów Klimatycznych w pięciu miastach.

Obecnie „Kontrakt klimatyczny dla Krakowa” czeka na akceptację Komisji Europejskiej. W razie pozytywnej opinii, uzyska tzw. Mission Label, mogąc ubiegać się o dotacje i pożyczki w celu wdrażania planu.

Co znalazło się w „Kontrakcie”?

Składa się on z trzech części. Pierwsza – „Zobowiązania” – opisuje deklaracje prezydenta miasta związane z szybszą dekarbonizacją kluczowych sektorów energochłonnych. Zawiera też obietnicę podjęcia działań w celu osiągnięcia celu redukcji emisji dwutlenku węgla do 2030 r. aż o 80% w porównaniu z poziomem z 2018 roku!

Publikacja, którą czytasz, powstała z dobrowolnych datków

- czy dorzucisz się do wydania przez nas kolejnej?

50 zł Twoja kwota

Twoja kwota

Druga część to „Plan działania”, a trzecia – „Plan finansowy”. Ten ostatni dotyczy nie tylko stanu miejskiej kasy, ale także planowanych inwestycji, które miałyby przyspieszyć transformację klimatyczną.

Kontrakt, co istotne, opracowali dla Krakowa – przy wsparciu doradców Banku Światowego i porozumienia NetZeroCities – eksperci z Universidad Politécnica de Madrid, znanego z modelowania klimatycznego. Tamtejsi inżynierowie wykorzystali dane z przeprowadzonej wcześniej w mieście inwentaryzacji emisji.

Zobowiązania to nie wymóg prawny, lecz wyraz ambicji polityków

Deklaracje zawarte w „Kontrakcie Klimatycznym” – nie są zobowiązaniami prawnymi, lecz wyrazem ambicji miejskich włodarzy i współpracujących z nimi rożnych lobbystów chcących, by Kraków zdekarbonizował się w przyspieszonym tempie, czyli już do 2030 roku!

To oczywiście nierealne – co mogłoby być pocieszające, gdyby nie fakt, że władze są zdeterminowane, by wdrażać różne eksperymentalne rozwiązania, bez względu na sprzeciw społeczny. Chodzi im o to, by nie można już było zejść ze ścieżki polityki klimatycznej ostatecznie mającej doprowadzić do zeroemisyjności w 2050 roku. Takie przynajmniej zobowiązanie podpisał prezydent miasta Aleksander Miszalski.

„Inteligentny” i „zrównoważony”

Docelowo Kraków powinien stać się „inteligentny, przyjazny dla środowiska i zrównoważony”. Do połowy wieku ma być „dynamiczną metropolią”, która „skutecznie reaguje na wyzwania klimatyczne, społeczne i gospodarcze poprzez aktywną partycypację obywatelską i powszechną świadomość społeczną. Mieszkańcy będą współtworzyć miasto, dbając o jego zrównoważony rozwój i dobrostan społeczny, jednocześnie adaptując się do szybko zmieniających się realiów globalnych”.

Stawia się na upowszechnienie tak zwanej sztucznej inteligencji, informatyzację i robotyzację. Sporo mówi się o „zintegrowanym systemie zarządzania z udziałem wszystkich mieszkańców oraz współpracy sektora publicznego i prywatnego”.

„Kryzys klimatyczny” – największe wyzwanie dla świata i Krakowa

Twórcy kontraktu uznali „kryzys klimatyczny” za „największe współczesne wyzwanie”. „Aby zapobiegać skutkom zmian klimatycznych, każde państwo powinno podjąć długoterminowe działania mające na celu znaczącą redukcję emisji gazów cieplarnianych już do roku 2030” – zaznaczono.

Kraków już od dawna „realizuje systemowe podejście do transformacji klimatycznej”, ale chce włączyć się do „przeciwdziałania globalnemu ociepleniu”. Stąd „Gmina Miejska Kraków wyraziła ambicję osiągnięcia neutralności klimatycznej tak szybko, jak to możliwe. W żywotnym interesie Miasta Krakowa było więc włączenie się do udziału w europejskiej „Misji 100 neutralnych klimatycznie i inteligentnych miast do 2030 roku” (…)” – czytamy w „Kontrakcie”.

W ramach tej „misji” Kraków zobowiązuje się do szybszej, to jest sfinalizowanej do 2030 roku „systemowej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej i przekształcenia w ośrodek eksperymentów i innowacji”.

„Transformacja klimatyczna” i „nowa normalność”

Transformację klimatyczną rozpisano na 7 etapów: „pozyskanie silnego poparcia (władze miasta, lokalny ekosystem, inne poziomy władzy), mapowanie i zrozumienie systemu (dane, zależności i połączenia, przyszłe scenariusze), budowanie portfolio (synergia działań, analiza możliwych ścieżek neutralności klimatycznej), realizacja działań (śledzenie postępu, implementacja, wspólne portfolio działań), nauka i refleksja (obranie właściwego kierunku, adaptacja, budowanie wspólnej świadomości), nowa normalność (replikacja, skalowanie, utrwalanie, formalizowanie), budowanie inkluzywnego środowiska sprzyjającego zmianom”.

Zaznaczono w „Kontrakcie”, że droga do neutralności klimatycznej nie została jeszcze wytyczona, dlatego eksperymentując włodarze miasta będą się uczyć, jak osiągnąć zeroemisyjność i w związku z tym strategie oraz plany mają być stopniowo udoskonalane.

Twórcy „Kontraktu” pilnie potrzebują „szybkich sukcesów (łatwo dostępne technologie i szybkie wdrożenie), jak i eksperymentów (w nowych dziedzinach) w celu udoskonalenia i ewolucji strategii prowadzących do pełnej dekarbonizacji”. „Szybkie sukcesy” mają spacyfikować opór społeczny wobec innych długoterminowych, kosztowanych o dotkliwych dla obywateli działań.

„Podjęcie przez Kraków ambitnego celu: osiągnięcia przez miasto neutralności klimatycznej, ma sprawić, że stanie się ono czystszym i bardziej przyjaznym miejscem do życia w każdym aspekcie: mieszkania, pracy i odpoczynku” – czytamy.

W „Kontrakcie” włodarze miasta chętnie i często odwołują się do 32 rekomendacji Pierwszego Krakowskiego Panelu Klimatycznego z 2021 r., które chcą wdrożyć. Zdaniem autorów „Kontraktu” – przeczy to dalszym zapisom zawartym w „Planie działania” – „neutralność klimatyczna jest w pełni popierana przez władze Krakowa oraz liczne środowiska społeczne, naukowe i biznesowe”. Dlatego celem „Kontraktu Klimatycznego” jest „przedstawienie ścieżki działań umożliwiającej redukcję emisji gazów cieplarnianych o 80% względem roku bazowego (2018) do 2030 roku”.

Plan „dotyczy emisji z obszaru granic Gminy Miejskiej Kraków i nie zawiera żadnych wykluczeń terytorialnych”.

Inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych opracowano według metodologii GHG Protocol for Cities na poziomie BASIC.

Duża część redukcji emisji (4 473 tys. tCO2e) (ekwiwalentu dwutlenku węgla) ma wynikać z działań realizowanych po 2018 roku lub zaplanowanych w strategicznych dokumentach miasta i polskiego rządu. Kontrakt opisuje 58 działań, które powinny zostać podjęte, aby uzyskać dodatkową redukcję emisji w wielkości 1 614 tys.tCO2e.

Koszt tych działań oszacowano na kwotę 28 769 mln złotych.

Dodajmy jednak, że autorzy kontraktu przyznają, iż tak naprawdę nikt nigdy nie oszacował, ile miałaby kosztować dekarbonizacja Krakowa. Szacunki zawarte w kontrakcie są pierwszymi tego typu wyliczeniami.

Autorzy wskazują na inne „łączne korzyści finansowe, bezpośrednie i pośrednie (mniejsze wydatki na energię, na ochronę zdrowia, dodatkowe miejsca pracy, itp.)”, które mają „przewyższać koszty transformacji”.

Redukcja emisji dokona się przede wszystkim dzięki podmiotom prywatnym: firmom energetycznym, przedsiębiorstwom oraz właścicielom i zarządcom budynków.

Władze liczą, że powstaną nowe, dobrze płatne miejsca pracy w sektorach energii odnawialnej, nowoczesnego budownictwa i przemysłu zaawansowanych technologii. Ponadto Kraków miałby stać się jeszcze bardziej atrakcyjny dla młodych ludzi i specjalistów.

Zielone dachy, tworzenie parków miejskich i sadzenie drzew, ma przyczynić się do zmniejszenia skutków upałów i do poprawy estetyki miasta. Kraków ma być „liderem w dziedzinie zrównoważonego rozwoju”.

Ciągłe wojowanie z samochodami, gospodarka o obiegu zamkniętym, OZE i termomodernizacja

Tworząc Strefę Czystego Transportu, strefy niskiej emisji, likwidując miejsca parkingowe, przekształcając ulice w ciągi rowerowe i dla pieszych stawia się na „aktywny tryb życia promowany przez korzystanie z rowerów i przemieszczanie się pieszo”, co ma poprawić kondycję fizyczną i psychiczną mieszkańców, prowadząc do ogólnej poprawy zdrowia.

Miasto będzie promować gospodarkę o obiegu zamkniętym, śrubując normy dotyczące recyklingu i minimalizując ilość odpadów.

Za priorytet uznano: wprowadzenie termomodernizacji budynków na masową skalę. Chodzi m.in. o „głęboką termomodernizację” (wdrożenie modelu zielonego sąsiedztwa). „Program zakłada znaczny wzrost udziału termomodernizacji finansowanej ze środków prywatnych, m.in. poprzez formułę ESCO (Energy Service Company).

Będą także promowane „kompleksowe usługi modernizacji budynków w formule One Stop Shop (OSS)”. Miasto – poza już istniejącymi programami dotacyjnymi – chce utworzyć nowe, sięgając do środków Krajowego Planu Odbudowy. Gotowe rozwiązania do natychmiastowego skalowania ma dostarczyć projekt NEEST – NetZero Emission and Environmentally Sustainable Territories.

Publikacja, którą czytasz, powstała z dobrowolnych datków

- czy dorzucisz się do wydania przez nas kolejnej?

50 zł Twoja kwota

Twoja kwota

Włodarze podkreślają, że „termomodernizacja na masową skalę” jest „kluczowym elementem strategii zeroemisyjności, stanowi fundamentalny krok w stronę stworzenia zrównoważonego, przyjaznego i nowoczesnego miasta przyszłości”.

Drugi priorytet to energia odnawialna. Miasto chce „znacznego wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w strukturze energetycznej”. Ma być nie tylko więcej paneli fotowoltaicznych na prywatnych domach oraz pomp ciepła do produkcji energii cieplnej, ale także mają powstawać na terenie miasta farmy słoneczne. Chociaż przyznaje się, że niezwykle trudno jest znaleźć miejsce na tego typu inwestycje.

Zakłada się, że zostanie wykorzystane ponad 32% powierzchni dachowej budynków w mieście do montażu instalacji PV, w tym na budynkach zabytkowych.

„Wiele spółek i przedsiębiorstw energetycznych, takich jak Krakowski Holding Komunalny, PGE EC S.A., MPEC, Tauron i PSE realizuje swoje projekty związane z farmami PV. Jednak ze względu na gęstą zabudowę miasta, konieczne jest intensyfikowanie działań i poszukiwanie odpowiednich obszarów pod powstanie farm PV. Duży potencjał mają obszary poprzemysłowe, takie jak składowiska popiołów i żużli. Gmina Miejska Kraków poszukuje także nowych terenów do realizacji farm PV w gminach ościennych” w podgórskich okolicach Krakowa.

„W ramach projektu ATELIER, Kraków dąży do poszerzenia wiedzy i umiejętności w zakresie rozwoju zintegrowanych dzielnic energetycznych, zorganizowania lokalnego Ateliera Innowacji oraz integracji energii odnawialnej w miejskim systemie ogrzewania i chłodzenia. Miasto opracuje plan replikacji koncepcji Dystryktów Dodatnich Energetycznie w wybranych obszarach, zwiększając zaangażowanie mieszkańców i interesariuszy jako ścieżkę do osiągnięcia neutralności klimatycznej”. Dystrykty Dodatnie Energetyczne to skupisko budynków o dodatnim bilansie energetycznym, to jest więcej produkują energii niż jej zużywają.

Trzeci priorytet dotyczy transportu szynowego (rozbudowa sieci tramwajów bezkolizyjnych). Są także plany budowy metra itp. Chodzi o to, aby „zmniejszyć zapotrzebowanie na transport samochodowy, co przyczyni się do redukcji emisji spalin i poprawy jakości powietrza”.

Władze podkreślają, że „zwiększona dostępność tramwajów i planowane metro przyczynią się do zrównoważonego rozwoju miasta, wspierając mobilność bezemisyjną”.

Czwarty priorytet to konieczność współpracy. Chodzi o mieszkańców, przedsiębiorców i naukowców, którzy wesprą transformację klimatyczną. Stąd do 2030 roku zaplanowano przeprowadzenie 17 paneli i dialogów.

Kluczowe jest poparcie mieszkańców

Autorzy „Kontraktu Klimatycznego” podkreślają, że „najbardziej liczną grupą niezbędną do wprowadzenia przyspieszonej zmiany są obywatele” i bez ich akceptacji nie uda się wdrożyć planowanej transformacji. Z drugiej strony, włodarze miasta kładą tak naprawdę nacisk na wsparcie „biznesu i przemysłu, społeczności naukowej i technologicznej, organizacji pozarządowych”.

To oni są przewidziani jako długoterminowi partnerzy, którzy pomogą w urzeczywistnieniu wizji neutralności klimatycznej do 2030 roku.

W Kontrakcie dużą wagę przywiązuje się do rekomendacji Krakowskiego Panelu Klimatycznego, które prezydent miasta Krakowa zobowiązał się wprowadzić w życie.

Jedną z tych rekomendacji było opracowanie strategii klimatycznej miasta, czyli „Kontraktu Klimatycznego dla Krakowa”. Oprócz tego, metropolia od dawna realizuje różne programy dekarbonizacji, w tym podpisaną przez 21 podmiotów (Gminę Miejską Kraków, członków Kolegium Rektorów Szkół Wyższych Krakowa, Polską Akademię Umiejętności) umowę o wspólnym celu między miastem Kraków a Krakowskim Ośrodkiem Naukowo-Akademickim. „Głównym założeniem dokumentu jest zintensyfikowanie współpracy z Krakowskim Ośrodkiem Naukowo-Akademickim (KONA) i wykorzystanie jego potencjału dla zrównoważonego i inteligentnego rozwoju Krakowa, zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Krakowa Tu chcę żyć. Kraków 2030. Opracowano projekt Krakowskiego Programu Współpracy z KONA na lata 2024-2029. Został on przygotowany zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Krakowa Tu chcę żyć. Kraków 2030 oraz umową na realizację wspólnego celu zawartą w 2021 roku pomiędzy Gminą Miejską Kraków a przedstawicielami Krakowskiego Ośrodka Naukowo-Akademickiego”.

Szczególną rolę w procesie transformacji klimatycznej pełni Pakt dla Klimatu. Przykładowo jedną z firm mocno zaangażowanych w tę inicjatywę jest producent szczepionek AstraZeneca.

W planowaniu eksperymentalnych rozwiązań pro klimatycznych pomaga wielu ekspertów, w tym specjalny zespół zwany Zespołem Doradczym Portfela „Zeroemisyjny Kraków”. Znaleźli się w nim przedstawiciele różnych firm i organizacji lobbujących za szybkim usuwaniem paliw kopalnych oraz stosowaniem różnych „zielonych technologii”.

18 ekspertów z tego zespołu oceniało Plan Działań Kontraktu Klimatycznego, do którego wprowadzili uwagi i sugestie oraz zaproponowali część działań redukujących emisje.

„Kontrakt” modyfikowali także eksperci zatrudnieni przez NetZeroCities, w tym w szczególności z Uniwersytetu Madryckiego, odpowiedzialni za przygotowanie i opracowanie modelu ekonomicznego dla Krakowa, doradczynie NetZeroCities, eksperci z Banku Światowego i eksperci doradzający innym miastom biorącym udział w Misji 100 miast, z Łodzi, Rzeszowa, Warszawy i Wrocławia. Nie mówiąc oczywiście o współpracy realizowanej na szczeblu krajowym, w szczególności z Ministerstwem Klimatu i Środowiska, Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej, Ministerstwem Rozwoju i Technologii oraz Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego (współpraca CapaCITIES).

Kontrakt Klimatyczny ma być modyfikowany i druga iteracja odbędzie się w 2028 roku. Dwa lata później przewidziane jest sprawdzenie, na ile cele kontraktu zostały zrealizowane. Weryfikowaniem postępów w jego realizacji zajmie się instytucja miejskiej inwentaryzacji gazów cieplarnianych. Miasto planuje rozszerzyć ją z poziomu Basic do poziomu Basic +, dodatkowo mierząc poziom emisji z Industrial Processes and Product Use (w skrócie IPPU) oraz Agriculture, Forestry and Other Land Use (w skrócie AFOLU), a także dodatkowe „gazy cieplarniane”. Idzie to oczywiście w kierunku ustalenia wskaźnika miejskiej konsumpcji.

Transformacja bez względu na koszty

Można powiedzieć, że „przygoda” z dekarbonizacją dla Krakowa dopiero się zaczęła. Wszystkie te kontrowersyjne, pro-klimatyczne projekty, którym wielu krakowian się już sprzeciwiło (np. Strefa Czystego Transportu), to zaledwie ułamek tego, co nas może czekać. Dodajmy, że kosztowna transformacja ma być realizowana przy już i tak bardzo dużym zadłużeniu oraz obciążeniu budżetu gminy. Rządzący w Krakowie politycy nie mają i nie przedstawili żadnej innej wizji rozwoju miasta, poza wizją zmierzania w szybkim tempie do zeroemisyjności (pozbywania się gospodarki opartej na paliwach kopalnych).

Niezbędnych informacji na temat istotnych danych monitorujących zapewni miejski system STRADOM.

Mniej więcej co dwa lata przewidziano aktualizację dokumentów i planów. Kolejnym ważnym elementem w kwestii planu na kolejne iteracje są informacje zawarte w raportowaniu do CDP (Climate Disclosure Project). CDP jest organizacją typu non-profit, która prowadzi globalny system gromadzenia i publikowania danych o wpływie inwestorów, firm, miast i regionów na środowisko.

Kraków nie ma obowiązku raportowania na temat postępu w zakresie dekarbonizacji CDP, prywatnej organizacji rankingowej, ale chce to robić. Miasto uczestniczy także w kampanii Cities Race to Zero oraz w „Porozumieniu Burmistrzów na rzecz klimatu i energii”, stąd raportuje na temat postępów w zakresie wdrażania polityki klimatycznej już od 2022 roku.

Agnieszka Stelmach